The Giant of Sulu-an

Proud to be Waray's Foreword:

I asked and was given a copy of a poem composed by a good friend of mine. He has a lifelong passion for the history and culture of his native town, Guiuan, which is part of Eastern Samar. Listening to him one cannot but deduce that here at last is someone who truly values his country's past, its culture and its heritage. He has a wide collection of books that delve on Samar's rich historical past including a book on old houses complete with pictures and floor plans.

This poem, "Makandog" was actually made for the literary contest sponsored by the Samarenos of Northern California. It did not however, push through for one reason or another. But the organization's loss is Waray literature's gain as "Makandog" is truly a piece worth its publication.

As stated by Mr. Garado, "If the Ilocanos have Bi-ag ni Lam-ang, the Bicolanos have Ibalon, the Maranaos the Indarapata at Sulayman, and the Tagalogs have Bernardo Carpio, the Warays have their Makandog." Yes, indeed, the Warays are not lacking in rich myhological lore only that perhaps we need more of the likes of Elmer to bring them forth from the dustbins of obscurity.

Makandog

by Elmer Garado

Kabugtu-an kadi anay, pamati madali-ay;

Unin akon susumaton nga ha iyo igsasalaysay;

Diri duro hin halaba, diri liwat haliputay;

Kundi tugob hin pag-aramdam, sadang niyo ikalipay.

Hadto una nga panahon, han bata pa an kalibutan;
May naukoy na higante ha Isla han Suluan;
Makandog an iya ngaran, maisog kundi buotan;
Darangpan han tinalumpigos, sangkay han ngatanan;

Han iya panahon, hura ^an Samar hin pagkaon;
Isda ha kadagatan mag-anad, din a kinahanglan pukuton;
Hiya in may sugo han ngatanan nga Samarnon:
An gugti nga isda diri pagdakpon, an mga pughaan buhi-on.

Puno’an kagurangan hin magrampag nga kahoy;
Natambak an prutas nga duyag nira iday ug otoy;
Mataghum nga huyop han hangin tambal han kakapuy;
Nga dinuduyugan han huni han pikoy.

Magtambok an kalubi-an nga naturok ha katunaan;
Magtuba^an lubi mga mga sanggutan;
Sanglit balato an kan Makandog ginagamit nga lakub;
Kay an yano nga lakub diri man mailob.

Para padamuon an mga kalubi-an;
Ini in ginkakagud ngan ginsasaburak ha Suluan;
Upod an Guiuan ug bug-os nga papurud-an;
An pagpulod ni lubi, diri niya tinutugutan.

An sanggutan ni Makandog ginpulod hin kalit;
Han iya asawa, dipang an ginamit;
Hinungdan han iya duro nga kabigit;
Han bug-os nga adlaw hiya aringit.

Bato ha Suluan, iya binundukan;
Dara han kakusog, ini linutupan;
Tigaman han iya gugma han kakahuyan;
Ngan labi na gud han iya sanggutan.

May usa nga parag-uma mga may-ada pamilya;
Gintalumpigos, inagawan han gin-uumahan niya;
Nag-isog hi Makandog, kinadto an nangagaw;
Pinanlup-an ngan ilinabog, ug ha dagat nagtagipsaw.

Ini in pahimatngon para han ngatatanan;
Diri magraug-daug han iya kabugtu-an;
Ngan an hin-o man nga hini di magtuman;
Kan Makandog hiya, piho sisirutan.

May-ada liwat usa nga parapangisda;
Usa ka adlaw tigda la an iya balato nawara;
Kinuha hin mga tawo nga an kamot magliya;
Ha iya pagpakabuhi, tinatapuran ini la.

Nahibaro hi Makandog ug hiya in nag-isog;
Ha kairisgon sinikaran, bukid ha Buro-buro ug Domrog;
Ginbiling an mga kawatan, ug mga tudlo pinamutulan;
Para din a maglabot han butang hin-o man.

An magluya ug dinaug-daog in iya mga pinaura;
An magraut ug magtalumpigos, mga kaaway niya;
An may utang magbabayad, an may kulang magdudugang;
An ngatan papreho ma-kablas ka man o ma-rico.

An bug-os nga Samar mamingawon han panahon ni Makandog;
An ngatanan in nahadlok nga hiya mag-isog;
An guli-at niya ha Guiuan, binabati ha Casuguran;
Mga bukid nagtitimpag kun ini iya masikaran.

Mga kahoy ha kabukiran, mga isda ha kadagatan;
Ini hira ngatanan in iya mga inataman;
Mga tawo iya tinugon, ayaw pag-uyas an kagurangan;
Kay kita ngahaw an kairo han aton mga binuhatan.

Hi Makandog in higabte nga duro kamakusog;
Ngan diri liwat ngakukulang han pagkamaisog;
Sanglit han Samar pagsakop, waray gud nailob;
Nahadlok hank an Makandog kairisgon nga sumukob.

Hiya in pinuno hga waray pinuray;
An iya pagdara han tawo maupay;
Sanglit an katawhan duro an kalipay;
Kay hiya matadong, tuptup nga tiunay.

Inin kan Makandog mga binuhatan;
Dayuday magamot ha at panumduman;
Sugad hadton lutop di’t ha Binundukan;
Diri mapapara, diri mapupukan.

(All rights reserved. Copyright protected by intellectual and infringement laws. No reproduction, publication in whole or in part may be made without the author's consent)